Haydarpaşa

İLK İSTASYON BİNASI

Arif Atılgan

1872 yılında Haydarpaşa Çayırında şimdiki Et-Balık Kurumu Binasının hizalarında bir İstasyon Binası inşa edilmişti. İki katlı olan bu küçük bina daha sonra bir kat ilavesi ile biraz daha büyültülerek son şekline sokulmuştu. Bu istasyon binası ile birlikte Haydarpaşa-Pendik arasına demiryolu döşenmiş, demiryolu daha sonra Gebze’ye ve İzmit’e kadar uzatılmıştı. Demiryolu hattı 1880 yılında Mösyö Sfeelder ve Mösyö Hanson ve ortakları adlı bir İngiliz Şirketine kiralanmıştı. İngilizler demiryolunu Adapazarı ve Ankara’ya kadar uzatarak işletmek istemişler ancak onlarla anlaşma olamamıştı.

                         1872 Yılındaki İlk İstasyon Binası (Eklentilerle Büyültülmüş Hali)

1888 yılında ise Deutsche Bank ortaklığı ile Alfred Kaulla’ya ait bir Alman Şirketi ile anlaşma yapılarak Haydarpaşa-İzmit arası 99 yıllığına onlara kiralanmıştı. Bu durumda İngilizlere zararları ödenerek hatta el konulmuştu.

İngilizlerin aradan çıkmasıyla 24 Mart 1889 da Anadolu-Osmanlı Demiryolu Şirketi (Societe du Chemin de Fer Ottoman d’Anatolie) kurulur, Şirkete hattın Ankara’ya kadar uzatılma hakkı verilir ve hat 1892 yılında Ankara’ya uzatılır.

İstasyon Binasının yapılması ile demiryolunun döşenerek trenlerin çalışması, insanların yolculuğundan daha çok mal hareketinin çoğalmasını sağlamıştır. Bu durumda istasyondan rıhtıma kadar demiryolu döşenmiş, oradan gemilerle irtibat kurulabilmişti. Fakat rıhtımın lodos dalgalarına açık olması gemilerin yanaşabilmesini zorlaştırmakta idi. Şirket önce Selimiye Kışlasının altından bir tünel ile Üsküdar’a tren yolunu uzatmayı ve limanı oraya tesis ederek gemilere ulaşabilmeyi planlamıştı. Bu projeye Nafıa Nezareti ve Bab-ı Seraskeri izin vermeyince 23 Mart 1889 tarihinde Haydarpaşa’ya rıhtım (liman) inşasına karar verilir.
 

Önce 1889 yılında Dalgakıran inşa edilir, ardından liman için çalışmalar başlatılır. Limanın temel atma töreni için 2.Abdülhamit’in tahta çıkışının 25. yılı olan 1 Eylül 1900 günü planlanır. Bu anlamda dalgakıranın ortasına bir hatıra sütunu dikilir ve ortasına bu anlamda kitabe yazılır. Ancak temel atma töreni tüm gayretlere rağmen planlandığı gün olamamış ve 17 Teşrini-Sani (Kasım) 1902 tarihinde yapılabilmiştir. O gün ise 2.Abdülhamid’in doğum günüdür.

Liman tesisleri içersinde Silo, Depo, Gümrük Binası, Liman Polisi Binası, Liman (Rıhtım)  İdaresi Binası, Pasaport İdaresi (Askeri Karakol) Binası, Elektrik Santral Binası gibi tesisler bulunmaktadır. Bu binalara daha sonra Bekleme Salonu ve Muhacir Misafirhanesi Binaları ilave edilmiştir.

Haydarpaşa Limanı’nın resmen açılışı 14 Nisan 1903 tarihinde yapılmıştır.

Bazı ifadelere göre, Alman İmparatoru 2. Wilhelm Padişaha demiryolu işletmesini Almanlara verdiği için, demiryolu, istasyon ve liman için teşekkür anlamında 1901 yılında Almanya da yaptırdığı Alman Çeşmesini hediye eder. Alman Çeşmesi Sultanahmet’e yerleştirilir.

İlk İstasyon Binası’nın çalışmaya başlamasından sonra Tıbbiye Caddesi ile Kadıköy’ün bağlantısı demiryolu üzerindeki hemzemin geçitle sağlanmıştır. Bu bağlantı sonraları tahta bir köprü ile sağlanmış, 1940 lı yılların ortalarında ise bugünkü köprü inşa edilmiştir. Bu bilgileri Rasim Paşa’nın torunu Ahmet Nejat Gülgün’ün İkbaliyedeki evinde kendisi ve Müfid Ekdal ile yaptığımız sohbette öğrenmiştim. O yılların canlı şahitleri olan bu insanlarla her zaman keyifle yaptığım sohbetlerde Kadıköy’le ilgili daha başka bilgilerde edindiğimi ifade etmeliyim.  

Ayrıca Süreyya İlmen’in (Süreyya Paşa) anılarında bu konudaki ilk girişimi kendisinin başlattığı ifade edilmektedir. Süreyya Paşa 20 Ağustos 1340 (1924) tarihinde Belediye Başkanı Emin Beyefendiye yazdığı 8 numaralı önerge ile Anadolu Demiryolları Yönetiminin buraya bir köprü inşa etmesinin sağlanmasını önermektedir. Aslında Tren İşletmesi de böyle bir köprü istemekte ama Bayındırlık Bakanlığı gerek görmemektedir. Ancak Tren İşletmesi Belediyeye verdiği cevapta ‘Önceden biz önerdik; diğer köprülerle birlikte bunu da inşa edecektik, ama gerek görmediniz. Biz şimdi masraf edip bunu yapamayız’ cevabını vermiştir. Belediye Başkanı Emin Bey’in Tren İşletmesini yıllarca sıkıştırması sonucunda giderler yarı yarıya paylaşılarak bu köprünün inşasına karar verilmiştir.

ARİF ATILGAN HAYDARPAŞA KİTABI