İNGİLİZ MEZARLIĞI

Mimarlara Mektuplarım

İNGİLİZ MEZARLIĞI

Arif Atılgan

Yazdığım yazıların çoğunda kentimizde yaşayan insanların hergün baktıkları ama görmedikleri veya başka deyişle gördükleri ama bilmedikleri bina, doğa parçası, alan vs leri anlattım.

Bu yazımda büyük bir ihtimalle çoğu insanın hiç görmediği, bilmediği ama duyduğu bir alandan bahsedeceğim.

İngiliz Mezarlığı Haydarpaşa Garı’nın yanındaki Haydarpaşa Limanı’nın hemen arkasındaki falezin üstünde bulunmakta, üst tarafında ise GATA Hastahanesi yer almaktadır. Bu alan tarihte Osmanlı’nın yazlık Kavak Sarayı’nın Bahçesi olan tarihi Haydarpaşa Çayırı’nın içersinde bir bölüm olarak yer almaktadır.

İngiliz Mezarlığı 1854-1856 Kırım Savaşı sırasında oluşmuştur. Kırım Savaşı, Fransa ve İngiltere’nin Çarlık Rusyası ile Osmanlı’yı nasıl paylaşacakları konusundaki anlaşmazlıkları sebebiyle çıkmıştı. Osmanlı bu savaşta İngiliz ve Fransızlar’ın yanında yer almak durumunda kalmıştı.

Bu arada İngilterede bir İngiliz asilzade ailesinin kızı olan Florance Nightingile isimli bir genç kız ailesinin tüm karşı çıkmalarına rağmen hemşire olmak istemektedir. Florance Nightingile 1851 yılında Almanya’da bir protestan kuruluşunun hemşirelik kurslarına katılarak bu mesleği öğrenmişti.

Kırım Savaşı’ndaki yaralı askerler İstanbul’a getiriliyor, bunlardan Fransızlar Taşkışla, İngilizler ise Selimiye Kışlası’nda tedavi ediliyorlardı. Bu iki kışlanın bir bölümü ihtiyaç nedeniyle hastane durumuna sokulmuştu. İngiltere’den Selimiye Kışlası’ndaki İngiliz Askerleri’nin iyi tedavi edilebilmeleri için İstanbul’a bir sağlık ekibinin gönderileceği haberini duyan Florance Nightingile ,ailesinin tüm karşı çıkmalarına rağmen derhal bu ekibe katılmaya karar vermişti. İstanbul’a gelen bu sağlık ekibi 14 Hemşire, 24 rahibe olarak toplam 38 kişi idi. 4 Kasım 1854 günü Selimiye Kışlası’na yerleştirilen bu ekip hemen göreve başlamış, başlarına ise 'Türkiye’de İngiliz Umumi Hastaneleri Kadın Hastabakıcıları Hastanesi Müdürü' ünvanı ile Florance Nightingile getirilmişti. Öncelikle temizliğe önem veren bu ekibin işe başlamasından sonra daha önce %42 olan hasta kaybı oranı %2 ye düşmüştü.

İngiliz Mezarlığı

Hemşirelik mesleğinin ilki olan Florance Nightingile’in burada göreve başladığı ilk günlerde 6000 İngiliz Askeri koleradan ölmüştü. Bu askerler Haydarpaşa da Liman’ın hemen üst tarafındaki araziye toplu olarak gömülmüşlerdi. Daha sonra ölen diğer İngiliz Askerlerinin de bu araziye gömülmelerine devam edilmiş ve 1855 yılında Florance Nightingile’in de ricasıyla Osmanlı Sultanı bu alanı İngiltere Hükümeti’ne mezarlık olarak bağışlamıştı.

İngiliz Mezarlığı olarak bilinen bu alana koleradan ölenlerden sonra, 1854-1856 yılları arasında Kırım Savaşı’nda ölen İngiliz Askerleri, 1914-1918 yılları arasında 1.Dünya Savaşı’nda ölen İngiliz Askerleri, 1939-1945 yılları arasında 2. Dünya Savaşı’nda ölen İngiliz Askerleri gömülmüşlerdir. Alan daha sonra İstanbul da yaşayan sivil İngilizlerin de öldüklerinde gömüldükleri bir mezarlık olarak faaliyetine devam etmiştir.

Mezarlıkta Florance Nightingile anısına 1857 yılında dikilmiş bir anıt bulunmaktadır. Bu anıtın üzerine 1954 yılında çakılan bronz plakada şunlar okunmaktadır: Bir asır önceki bu mezarlık yakınındaki çalışmaları insanlık acılarını azaltmış ve hemşirelik mesleğinin doğuşuna sebep olmuş Florance Nightingile anısına.

                                           Florance Nightingile Anısına Dikilmiş Olan Anıt

Daha sonra bu mezarlık, 1925 yılında Dünyadaki tüm bu anlamdaki mezarların sorumluluğunu üstlenmiş olan Dünya Savaş Mezarları Komisyonu’na devredilmiştir.

2005 yılında, Haydarpaşa ile ilgili hazırlanan 1 Milyon M2 yi kapsayan ilk planın sınırları Limanla İngiliz Mezarlığı’nın arasından geçiyordu. Yani İngiliz Mezarlığı Plan’ın dışında kalıyordu. 2009 yılında bu Plan 4 Milyon M2 lere çıkartılmak ve sınırları Harem’e hatta Üsküdar’a kadar uzatılmak, diğer istikamette ise E-5 e kadar genişletilmek istenmekteydi. Yani bu durumda İngiliz Mezarlığı da Plan Sınırları içersine alınmaktaydı.

İngiliz Mezarlığı istimlak mı edilecektir? Bunun için Dünya Savaş Mezarları Komisyonu’na başvurulmuşmudur? Yoksa Bu Proje, içersinde bir iç bahçe gibi duracak olan İngiliz Mezarlığı ile birlikte mi düzenlenmektedir? Hepsinden öte İngiliz Mezarlığı ilgili KVTVK Kurulu tarafından tescil edilmişmidir acaba?

Önceki yazılarımın aksine İngiliz Mezarlığı ile ilgili bir anımdan bahsedemeyeceğim. Zira ben de burasını hep duymuş ama içersini görmemiştim. Sadece askere giderken üst tarafındaki Askeri Hastahanede (o yıllarda henüz GATA olmamıştı) askerlik muayenem sırasında pencereden görmüşlüğümü anımsıyorum. Hemen alt tarafındaki Limanda defalarca balık tutmuştum. Bu alanı ancak 2005 yılında, Haydarpaşa Kitabım için araştırma çalışmalarımı yaparken keşfetmiştim.

Ne yalan söyleyeyim bir mezarlığın bu kadar bakımlı ve güzel olabileceğini düşünemezdim doğrusu.

ARİF ATILGAN kasım 2009 MİMARLARA MEKTUP