ASSOMPTİON KİLİSESİ
Arif Atılgan
1843 yılında, papaz Emmanuel D’alzon Fransa’nın Nimes
kentinde Assomption isimli bir kolejin yönetimine gelir. 1850 de bu kolejin
adıyla tarikat kurar. Tarikat, doğuda Türkiye merkezli çalışır. Amacı
Osmanlı topraklarında Hıristiyanlaştırma ve Katolikleştirme çalışmaları
yapmaktır.
1850’li yıllarda Kadıköy’de yaşayan Latin kökenlilere Sakız
Adasından gelen Rumlar da eklenince buradaki Katolik nüfus çoğalmıştır. 1858
yılında bölge papazı olan Rahip Gioseppe de Negri Kadıköy’de yaşayan zengin
Katolik ailelerden topladığı yardımlarla kilise inşa ettirmeye karar verir. O yıla
kadar Latinlere kilise yapımı izni verilmiyormuş. Semtin önemli ailelerinden Lorandolar, Modadaki 4452m2 lik arsayı verir. Yine Lorandoların annesi Padişahtan inşaat izni için
gerekli fermanı alır. 1859 da kilisenin temeli atılır.
1862 yılı sonunda inşaat bitirilir. Gioseppe de Negri Kadıköy’ün
azizesi Saint Euphemie’ye ithafla Onun adını koymak ister. Ama para yardımı
yapan Emmanuel D’alzon ve monsenyör Paola Brunoi kiliseye kendi tarikatlarının
ismini koyarlar. Assomption.. Kilisenin
tam adı Notre Dame de L’assomptiondur. Anlamı ‘Muhterem Validemizin (Meryem
Ananın) Göğe Çıkışıdır’. Mimarı İtalyan Giovanni Batista Barberini’dir.
Barberini Beyoğlu Belediye binasının da mimarıdır.
Kiliseden sonra bir de manastır binası yapılmıştır.
İki bina bugünkü Cem Sokak ile Ağabey Sokak arasındaki arsadadır. Ağabey Sokak
tarafında kilise, Cem Sokak tarafında rahibelerin kullandığı manastır bulunmaktadır.
Cem Sokak tarafından bahçeye, bahçeden binalara girilir. Ağabey Sokaktaki
kapıları daha çok görevliler kullanır.
Solda 5m’lik Yüksek Kasnaklı Kubbesiyle Kilise, Sağda
Manastır Binası.
Monsenyör Paola Brunoi, Cem Sokakla Moda Caddesi
köşesinde Notre Dome de Sion okulunu da açmıştır. Bu okulda kilisenin rahip ve
rahibeleri görev yaparlar. Buralarda misyonerlik faaliyetleri yapılırmış.
Kilisede iki çan kulesi bulunmaktadır. Çanların bir
tanesi 1866 da İtalya’nın Udine kentinden, diğeri Kumkapı’daki Assomption Kilisesinden
getirilmiştir. Kilisenin Cem Sokağı tarafındaki kapısında ‘Assomption Kilisesi’
anlamında Eglise de L’assomption yazar. Kilise binasının ön cephesinde ‘Meryem
Ana Göğe Çıkmıştır’ anlamında Assumpta Est Maria İn Cellum yazmaktadır. Kilise girişindeki
bir plakette binanın yapımının öyküsü anlatılır.
Kubbe 10m çapındadır. Oturduğu kasnak denilen dairesel
alan 5 m yükseklikte olmasıyla ilgi çeker. Kasnakta 8 adet yüksek pencere
vardır. Kubbede ve kilisede din insanlarının resimleri bulunur. Kubbenin
ortasındaki güvercin resmi Ruhül Kudüs’ü yani Tanrı’yı temsil eder.
Kubbe
Kilisenin girişi olan narteks bölümü çok belirgin
değildir. İç mekân nef ve kutsal bölüm apsis bölümleri etkileyicidir. Apsis
bölümünün sağ tarafında vaftiz bölümü bulunmaktadır. Kadınlar bölümü olarak
inşa edildiğini düşündüğüm balkonları günümüzde koro kullanmaktadır.
İçeride, Meryem’in eşi görevi verilen Saint Joseph’in
heykeli vardır. Kendisi İsa’nın biyolojik babası kabul edilmez. Tam karşısında Meryem
Anayı temsilen Notre Dame Du Rosaire’nun heykeli vardır. Heykel daha sonraki
tarihlerde Yeldeğirmeni’nde aynı adla yapılan kilisenin anısı olarak konmuştur.
Aziz Antuan, Azize Teresa, Aziz Augustın, Hz. İsa heykelleri de içerde göze
çarpmaktadır.
Gioseppe de Negri, kiliseyi yapması dolayısıyla burada
30 yıl Bölge Papazlığı görevinde bulunmuştur. Assomption tarikatının rahipleri,
Kadıköy’e 1894 yılında gelen Oblates de L’assomption rahibeleriyle birlikte
çalışmışlardır. Kiliseyi Katolik Latinler ve Ortodoks Süryaniler birlikte
kullanırlar. Katolikler ayinlerini Türkçe yaparlar. Zira çoğunluğu Fransızcayı
unutmuşlardır. Bahçede küçük bir mezarlık vardır. Daha sonra çıkan bir yasayla
bu durum yasaklanmış, 1895 yılından itibaren cenazeler Uzunçayır’daki mezarlığa
gömülmüşlerdir.
1935 yılında Notre Dome de Sion Okulu kapandı. Binada Kadıköy
Kız Enstitüsü eğitime başladı. 1960 lı yıllarda eski bina yıkıldı, yerine bugünkü yeni bina yapıldı. Günümüzde Kadıköy
Mesleki Ve Teknik Anadolu Lisesi eğitim vermektedir.
1960’lı, 1970’li yıllarda Kilisenin arsasının
içersinde Kadıköyspor Basketbol takımının tesisi vardı. Açıkta olan basketbol sahasında
yaz mevsimlerinde minyatür kale futbol turnuvaları düzenlenirdi. Ünlü oyuncuların
da oynadığı, gece yapılan bu maçlara seyirciler parayla sokulurdu. Çocuk yaştaydık.
Parasız girmenin çarelerini arardık. Bir keresinde 2-3 arkadaş Ağabey Sokaktaki kapının
zilini çaldık. Kapıyı açan rahibeler derdimizi dinleyince bizi içeri
almışlardı. Saha tarafına geçmek için Kilisenin bodrum katında bulunan kapalı
bir mekândan geçmiştik. Tedirgin olmuştuk.. 2018 yılında bu araştırmayı
yaparken kilisenin görevlisinden, sakin bir zamanda fotoğraf çekmek için ricada
bulunmuştum. Kendisi beni 60 yıl önceki aynı kapıdan içeri alınca o günkü anım
canlandı hafızamda.
1970 li ve 1980 li yıllarda, kilise içersindeki
resimlerle ilgili çeşitli restorasyon çalışmaları gerçekleştirilmiş. Okuduklarımın
aksine Azize Euphemia’nin kemiklerinin bu kilisede olmadığını öğrendim.
Bugün hala manastırında rahibelerin yaşadığı Assomption
Kilisesi, Kadıköy’ün en önemli ve en
gizemli kilisesidir.
ARİF ATILGAN HAZİRAN 2018