Yeldeğirmeni

AYRILIK ÇEŞMESİ

Arif Atılgan

Bu çeşme sadece Yeldeğirmeni için değil Kadıköy için de çok önemli bir tarihi eserdir. Zira Yeldeğirmeni’nin günümüzdeki en eski tarihi değeridir.

Ne acıdır ki yolun ortasında tek başına kalakalmış bu çeşme belki de birçok kişi için bir fazlalık gibi görülebilmektedir. Değerlerimizin farkına varamadığımız gerçeğini kabullenmek istemiyorum doğrusu.

Örneğin: Ayrılık Çeşmesi’nin yerini tarif etmek için ‘ Alışveriş Merkezinin karşısında’ demek zorunda kalıyorsunuz. Hâlbuki orada röper noktası olarak alınan alışveriş merkezinin geçmişi yenidir, ama Ayrılık Çeşmesi’nin geçmişi 400 yıldır. Aslında o alışveriş merkezi ‘Ayrılık Çeşmesi’nin karşısı’ şeklinde tarif edilmeli değil midir?

Ayrılık Çeşmesi 1600 lü yılların başında Kızlarağası GazanferAğa tarafından yaptırılmıştır.

Aslında 3 yalaklı ve yanında geniş bir namazgâhı da olan bu çeşme günümüze tek yalaklı durumu ile kalabilmiştir. Hem Osmanlı ordusunun sefere çıkmak, hem de Hacı kafilelerinin Kâbe’ye gitmek üzere yola çıktıkları nokta olan bu çeşme,1638 yılında IV. Murad’ın Bağdat seferine gidişinden itibaren Ayrılık Çeşmesi adını almıştır. IV.Murad’ın takip ettiği yola da Bağdat Yolu denmiştir ki burası da şimdiki Bağdat Caddesidir.

Osmanlının süvari birlikleri şimdiki Acıbadem’e kadar uzanan Haydarpaşa Çayırı’nda, piyade birlikleri ise şimdiki Halit Ağa Caddesi ve civarı olan Talimhane diye bilinen düzlükte talim yaparlardı.

Sefere çıkılacağı zaman Padişah, Ayrılık Çeşmesi’nde beklenirdi. Padişah Topkapı Sarayı’ndan Üsküdar’a geçer ve Menzilhane-Karacaahmet-Ayrılık Çeşmesi istikametini takip ederek bu çeşmenin bulunduğu yere gelirdi. Burada kendisini bekleyen ordunun başına geçerek sefere çıkardı. İşte bu istikamete ‘Osmanlının Tören Yolu’ denirdi. Karacaahmet Mezarlığı’nın arasından gelen bu yolun kenarlarında sarayın üst düzey kişileri gömülü idi. Bu yol bugün de aynen yerindedir ve korunmalıdır.

Hacı kafileleri ise bu çeşmenin yanında yine Tören Yolu’nu takiben gelecek olan Süre Alayı’nı beklerler ve birlikte yola çıkarlardı. Sürre Alayı Osmanlı’nın Kâbe’ye hediyeler götüren askeri birliğinin adı idi. Sürre Alayı’nın programını ve organizasyonunu ise 1612 yılında Kadıköy’de kendi adına camii yaptıran I.Sultan Ahmet’in Babussaadeağası Osman Ağa yapardı.

Zaman zaman Sürre Alayı ile ilgili başka ilçelerde temsili gösteriler yapılmaktadır. En son 2014 yılında Üsküdar-Harem arasında böyle bir temsili gösteri yapıldı. Hâlbuki en doğrusu Üsküdar ve Kadıköy belediyelerinin ortaklaşa gerçek yerinde bu gösterileri yapmaları idi.

                                                       2007 Yılında Ayrılık Çeşmesi.

                                                        2014 Yılında Ayrılık Çeşmesi.

Ayrılık Çeşmesi 1741 yılında Kızlarağası Ahmet Ağa, 1921 yılında ise V.Mehmet’in torunu Dürriye Sultan tarafından onarıldı. Bu onarımlar sonrasında çeşme üzerine aşağıdaki kitabeler yazıldı.

1741 yılında yazılan kitabe,

‘Geldi bir hayır ehli tarihin, dedi

Pak ihya eyledi Ahmet Ağa 1154’

1921 yılında yazılan kitabe,

‘Dürriye Sultanın ruh içün El Fatiha 1340’   şeklindedir.

Çeşme 1940 yılında toprağa gömülmüş, 1980 yılında ise Kadıköy Belediyesi tarafından yol kotuna çıkarılmıştır. Yeldeğirmeni kitabımı yazdığım 2007 yılında Ayrılık Çeşmesi meydanda idi. Bugün Marmaray metrosunun köprüleri arasında sıkışıp kalmıştır.

ARİF ATILGAN YELDEĞİRMENİ KİTABI