Yeldeğirmeni

HALİD AĞA ÇEŞMESİ

Arif Atılgan

Halid Ağa 1791 yılında III.Selim’in Darüssaade Ağası olmuştur. Siyahî bir haremağası olan Halid Ağa 1794 yılında bu çeşmeyi yaptırmış ve 1798 yılında ölmüştür. Eyüp’te Valide Sultan Türbesi bahçesine defnedilen Halid Ağa bu çeşme ile birlikte Haydarpaşa’da başka bir çeşme daha yaptırmıştır. Ayrıca Kadıköy ve Haydarpaşa’da çeşitli çeşmelerin su yollarını tamir ettirmiştir.

Bugün Altıyol’dan Kadıköy’e inen Söğütlüçeşme Caddesi’nin sağ tarafında Halid Ağa Caddesi'nin köşesinde üçgen şeklindeki imar adasında Osmanlı’nın İtfaiye Kumandanlığı bulunmaktaydı. Ön cephesinde Osmanlı arması bulunan bu binadaki İtfaiye Kumandanlığı 1900 lü yıllarda dahi Nizamiye Birliği’ne bağlı bir askeri birlik olarak görülmektedir. Çift merdivenle çıkılan bu binada o yıllarda ‘tulumbacılar’ olarak bilinen itfaiyeciler bulunmaktaydı. İtfaiye erleri (tulumbacılar) karşı sıradaki evlerin ikinci katında yatarlar, üzerinde yangın tulumbaları olan arabalar ise alt katta bulundurulurdu.

Bu binanın ön cephesinde yani Söğütlüçeşme Caddesi tarafında giriş merdivenleri yanında Halid Ağa Çeşmesi bulunmaktaydı. Halid Ağa Çeşmesi üç yalaklı ve hazneli (depolu) bir çeşmedir.

Çeşme 1838 yılında II.Mahmut zamanında onarılmıştır. Ancak daha sonra 1868 yılında Sultan Aziz’in annesi Pertevniyal Valide Sultan tarafından ikinci defa onarılmıştır. Gerek ilk yapılışında gerekse onarımları sonrası üzerine kitabeler yazılmıştır.

Ortadaki kitabe 1794 yılında ilk yapılışında yazılmıştır:

Misal-i Kevser aktı arife tarih-i Hamemdan
‘Bu ziba çeşmeden iç zemzemi olsun hayat-ı efza 1794’

Sağdaki ikinci kitabe ilk onarımdan sonra yazılmıştır:

Çün abu Kevser aktı ‘bir’ tarih ziver hamedan
Bu çeşmenin kıldı suyun cudi şehinşah-i zaman 1838

Soldaki üçüncü kitabe ise ikinci onarımdan sonra yazılmıştır:

Gerek ‘bir’ taş neler tarihin agâh cüsten etsin
‘Suyun buldu bu çeşme himmet ile mehd-i ulyanın 1868’

                                          Pervititch Planında Çeşmenin Eski Ve Yeni Yeri.

Daha sonra İtfaiye Teşkilatı motorize olduğunda bu bina İnzibat Karakolu olarak kullanılmaya başlandı. Cumhuriyet devrinde ise Söğütlüçeşme Caddesi genişletildi, Karakol Binası yıkıldı, yerine portikli (direkli) Emniyet Sandığı binası yapıldı. Halid Ağa Çeşmesi ise Söğütlüçeşme Caddesi’nden kaldırılarak Halid Ağa Caddesi içine, bu üçgen şeklindeki imar adasının arka köşesine taşındı.

Tüm diğer çeşmeler gibi uzun yıllar insanların ve hayvanların önünde serinlediği Halid Ağa Çeşmesi bugün ilgi ve bakım beklemektedir.

Yukarıdaki yazıyı 2007 yılında yazmıştım. Bu tarihten sonra Kadıköy Belediyesi çeşmeyi restore etti. Ancak çeşme bugün yine ilgi ve bakım bekler durumdadır. Kamu mallarını özenli kullanma konusunda özürlü bir toplum olmalıyız herhalde.

ARİF ATILGAN YELDEĞİRMENİ KİTABI

                                          Halid Ağa Çeşmesinin 2007 Yılındaki Görüntüsü.

                           Restore Edilmiş Halid Ağa Çeşmesinin 2014 Yılındaki Görüntüsü.