Mimarlara Mektuplarım



KADIKÖY’ÜN DÜNÜ, BUGÜNÜ VE YARINI

Arif Atılgan

Kadıköy’ün geleceğini görebilmek için geçmişine de bakmak gerekmektedir. Böyle bir araştırma için ise Kadıköy’ün en eski iki semti olan Yeldeğirmeni ve Moda’yı gözlemlemekte yarar vardır. Kadıköy İskelesinden karaya doğru baktığınızda soldaki tepede Yeldeğirmeni, sağdaki tepede ise Moda semtleri bulunmaktadır.

                                           Kadıköy İskele Meydanı 1920 li Yılların Sonu.

Yeldeğirmeni, 1453 yılında Osmanlı’nın İstanbul’a gelmesiyle oluşmuştur diyebiliriz. Osmanlı’nın süvari birlikleri Haydarpaşa Çayırı’nda, piyade birlikleri ise şimdiki Halitağa Caddesi’nin bulunduğu düzlükte talim yapmaya başlamışlar.15. ve 16. yüzyıllarda bu iki kalabalık arasında kalan alanda bahçeli evlerin oluştuğu göze çarpmaktadır. Semt 1774 -1789 yılları arasında Padişah 1. Abdülhamid tarafından yaptırılan 4 yeldeğirmeninden adını almaktadır. Bu yeldeğirmenleri bugünkü İbrahimağa, Rasimpaşa Camii, Eski Karakol ve Osmangazi İlkokulu’nun bulunduğu yerlerde imiş. 1789 -1807 yılları arasında ise Padişah 3. Selim zamanında semtte sokaklar oluşmaya başlamış.1845 yılında Kadıköy’ün ilk postanesi İzzettin (Aziziye) Sokakta faaliyet göstermiş.1872 yılında Kuzguncuk Dağhamamı’nda çıkan yangın sonrası burada yaşayan Yahudilerin Yeldeğirmeni’ne taşınmasıyla ve kendilerine bu semte karakter veren apartmanları inşa etmeleriyle bugünkü Yeldeğirmeni oluşmaya başlamış.

Yeldeğirmeni en güzel günlerini 1923 -1970 yılları arasında yaşamıştır.1970 sonrası kat karşılığı inşaatçılığın hızlanması, buradaki eski alçak binaların yok olmasına sebep olmuş. Semt, gerek yıkılan alçak evlerin ve gerekse ayakta kalan apartmanların eski sahiplerinin bölgeyi terk etmesi ile bakımsız kalmış, çevre kötüleşmiş ve çöküntü alanı durumuna girmiş. Ancak yine de Yeldeğirmeni’nde kalan binalar eskiyi anımsatabilmektedirler. Yani Yeldeğirmeni’nin binaları kalmış ama insanları yok olmuş diyebiliriz.

                            Haydarpaşa’dan Yeldeğirmeni’nin Görünüşü 1900 lü Yılların Başı.

Moda, ilk olarak 19. Yüzyılın sonlarında Avrupa’dan gelen Levantenlerin ve daha sonra azınlık adı verilen insanların yerleşmesi ile göze çarpmaktadır. Ağırlıklı olarak İngilizlerin olduğu bu topluluk içersinde Fransız, İtalyan, Alman uyruklular ile Ülkede yaşayan Rum, Ermeni, Yahudi gayrimüslimler bulunmaktadır. Ayrıca o yıllarda Osmanlı’nın ileri gelenleri, bürokrat, sanatçı, bilim insanları da bu semtte ikamet etmeye başlamışlar. Bu ilgi üzerine semt Moda adıyla anılmaya başlamış ve ileriki yıllarda semte resmen bu isim verilmiş. Burada batı kökenli okullar, kiliseler Yeldeğirmeni’ndekilerden daha önce faaliyete başlamışlar.

Modada da en güzel günler 1970 li yıllara kadar yaşanmıştır. Yine kat karşılığı inşaatçılık sebebi ile Moda’daki evler de yıkılıp yerlerine apartmanlar inşa edilmiş, onlardan günümüze neredeyse hiç örnek kalmamıştır. Ancak Moda popülerliğini kaybetmemiş, çevre kötüleşmemiş, çöküntü alanı olmamış ve eski Modalılar semtlerini terk etmemişler. Yani Yeldeğirmeni’nin aksine, Moda’nın insanları kalmış binaları yok olmuştur.

                                                                   Moda 1890 lar.

Günümüzde, Kadıköy’ün Merkezinde ticaret ve eğlence fonksiyonlarının yoğunluk kazandığı gözlemlenebilmektedir. Bu fonksiyonların Yeldeğirmeni ve Moda’ya doğru çıkma ihtimali iki semt için de risk olabilmektedir. Yeldeğirmeni ve Moda’nın eskisi gibi mahalle kültürlerini koruyabilmeleri için buralarda insanların ikamet edebilmelerinin sağlanması gerekmektedir.

Kadıköy Ticarileşiyor.

Birbirlerine zıt gelişme göstermiş olan bu iki eski semtimizden hareketle Kadıköy’ün bütününe bakmak ta mümkündür. Kadıköy, batıda Haydarpaşa, doğuda Bostancı, kuzeyde E -5 güneyde deniz ile sınırlanmış bölgede yer alan bir yerleşim alanıdır. 1970 li yıllara kadar Yeldeğirmeni, Moda, Hasanpaşa gibi eski semtlerinde devamlı yerleşim olan, Kızıltoprak-Bostancı arası ise sayfiye yeri olarak kullanılan Kadıköy, daha sonra örnek bir ikamet alanı durumuna girmiştir. Ancak 2000 li yıllarda yeni inşa edilen ve inşa edilmek istenen AVM ler, oteller, iş merkezleri Kadıköy’e hızla yeni bir görüntü getirmektedirler. İlçede sakinlik giderek ortadan kalkmakta ticaret, eğlence sektörleri ağırlık kazanmaktadır. Bu şekilde devam edildiğinde Kadıköy’de ikamet eden insan sayısı hızla azalabilecektir.

Yeldeğirmeni ve Moda semtlerine baktığımızda, Yeldeğirmeni’nde olduğu gibi bölgede düzgün bir fiziki çevre sağlanamadığında insanlar semtlerini terk etmekte, buna karşılık Moda’da olduğu gibi bölgede düzgün bir fiziki çevre sağlanabildiğinde ise insanlar semtlerini terk etmemektedirler.

Kadıköy’ü de bu iki eski semtimizin gelişmesine bakarak inceleyebilir miyiz? Bu inceleme ile Kadıköy’ün geleceğini saptayabilir miyiz?

Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Anadolu 1. Bölge Temsilciliği olarak 23/ 10/ 2010 cumartesi günü Caddebostan Kültür Merkezi’nde düzenleyeceğimiz Kadıköy’ün Dünü, Bugünü ve Yarını başlıklı panelimizde değerli panelistlerimizle bu saptamayı bulmaya çalışacağız.

Temsilciliğimizin çalışma programında Alternatif İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Etkinliklerimiz olacağını ifade etmiştik. Bunlardan birincisi 19/ 09/ 2010 pazar günü Yeldeğirmeni Kemal Atatürk Lisesi Bahçesinde, bölgemizdeki Yaz Okulu Öğrencilerimiz, eski Yeldeğirmenliler ve katılan meslektaşlarımızla birlikte düzenlediğimiz Yeldeğirmeni Buluşması idi. Kadıköy’ün Dünü, Bugünü ve Yarını Panelimiz ise bu anlamdaki ikinci etkinliğimiz olacaktır.

ARİF ATILGAN MİMARLARA MEKTUP EKİM 2010