Mimarlara Mektuplarım

ŞEHZADE ZİYAEDDİN EFENDİ KÖŞKÜ (Sokullu Köşkü)

Arif Atılgan 

Tarihi Haydarpaşa Çayırının içersinde yer alan bir köşktür. 1909 yılında Padişah 5. Mehmed Reşad, Kadın Efendisi Kamiras Hanım için Mimar Vedat’a inşa ettirmişti. Ancak Kamiras Hanım köşkü beğenmeyerek 1910 yılında oğlu Şehzade Ziyaeddin Efendiye hediye etmiştir.

                                       2011 Yılında Şehzade Ziyaeddin Köşkü

32 odalı Köşk, Sultan Reşat zamanında yazlık olarak kullanılırdı. Aile kışın Dolmabahçe Sarayında yaşardı. Aydınlanma jeneratörle, ısınma sobalarla, su ise kuyularla sağlanırdı.

320 Dönüm arazi içersindeki Bina, Ayrılıkçeşmesi, Koşuyolu ve Acıbadem arasında kalan meyilli alanda bulunmaktadır. Günümüzde Natiliüs AVM nin üst tarafında, apartmanların arasında kalmıştır. Aslında gerek AVM gerekse civardaki tüm apartmanların bulunduğu alanlar Köşkün bahçesidir. 

Köşkün dış bahçesinin dış kapısı şimdiki AVM nin bulunduğu yerde idi. Oradan ağaçlar arasındaki yokuşu çıktıktan sonra iç bahçenin kapısına ulaşılıyordu. Dış Kapının Koşuyolu tarafında bulunan beş heybetli ağaç yıllarca Beş Kardeşler olarak anılmışlardır. Bu ağaçları Sultan Mecid’in beş oğlu birlikte dikmişlerdi. Bunun için onlar Murat, Hamit, Reşat, Vahdettin, Süleyman Efendilere aitti. Maalesef bu ağaçlar 1970 li yıllarda kesildiler.

            1960 lı Yıllarda Köşk Ve Çevresindeki 320 Dönüm Arazisinin Havadan Görünüşü

1918 yılında Sultan Reşad’ın ölümünden sonra Şehzade Ziyaeddin tüm ailesiyle buraya taşınır. Kadıköylülerin çapkın bir insan olarak tanıdığı Ziyaeddin Efendinin 3 Hanımı, 2 oğlu ve 5 kızı bulunmakta idi. Şehzadenin hanımlarının her biri çocukları ile birer kata yerleşmişlerdi. Zemin katı ise kalfa ve cariyeler kullanmakta idi. Köşkün ikinci katında iki, dördüncü katında ise dört hamam bulunduğu da kitaplarda yazmaktadır.

Doktor olmasına rağmen mesleğini hiç yapmamış olan Ziyaeddin Efendi, Yeldeğirmenindeki Rasimpaşa Camiine gelir, ayrıca Kuşdili Çayırı gezintilerine de katılırdı.

1922 yılında saltanata son verilmiş ve Hanedan Üyeleri yurt dışına çıkarılmaya başlanmıştı. Bu durumda köşkün elinden gideceği endişesine kapılan Ziyaeddin Efendi onu güvendiği birine geçici olarak satmayı, daha sonra şartlar normalleşince tekrar geriye alıp değerlendirmeyi planlamıştı. Bu işler için damadı İhsan Sokullu’nun kardeşi Hikmet Sokullu’yu vekil tayin etmişti.

1924 yılında Hikmet Sokullu Köşkü kendi babasına düşük bir ücretle satmış ve bu parayı Ziyaeddin Efendiye vermişti. Bu tarihe kadar konağı yaz-kış devamlı kullanan Ziyaeddin Efendi, Hikmet Beyden köşkle ilgili güven verici bir mektubu da alarak yurt dışına gitmişti.

1938 yılında Şehzade Ziyaeddin İskenderiye’de ölür.

1940 yılında Sokullu ailesi devamlı kullandığı köşkü Erdem ailesine satar.

1945 yılında Erdem ailesi binayı Özel Anadolu Lisesi yapar. Genellikle Devlet Okullarında başarılı olamayanlar bu okula kaydolmakta idiler.

1950 li yıllarda Ziyaeddin Efendinin varisleri eski mülklerine sahip olmak için açtıkları davayı kaybederler.

1970 li yıllara kadar dış bahçenin dış kapısının İbrahimağa tarafında, 5 Kardeşler adıyla anılan heybetli ağaçlar ve harapta olsa hizmetli binaları bulunmakta idi. Biz bu ağaçların altını soyunma odası gibi kullanır, hizmetli binalarının Koşuyolu tarafındaki alanda futbol oynardık. Bugünkü AVM nin bulunduğu yer, ortasında bostan kuyusu olan büyük bir bahçe idi. Ali Dayı isimli bahçıvan burada yetiştirdiği zerzevatı atının semerinin iki yanına yükleyerek mahalle aralarında satardı. Köşkün çevresi çiftlik gibi de kullanılmış olduğu için olsa gerek, Acıbadem ve Yıldızbakkal tarafındaki alan o yıllarda Çiftlik adı ile anılırdı. Şimdiki AVM nin üst tarafında, Sarayardı Caddesinin Acıbadem tarafında, Köşke kadar uzanan düzlüğe de Çiftlik Sahası denir, orada top oynanırdı. Bu büyük yeşillik ve ağaçlık alanda piknik yapılır, kuş avlanır, sevgililerle gezilirdi. Köşkün yüksek bahçe duvarlarından içerisi görünemezdi.

1975 yılında Anadolu Lisesi faaliyetine son verilir. İnsanların Sokullu Köşkü olarak bildiği bina o yıllarda bile Kadıköy’ün her tarafından görülebilen bir konumdaydı.

1980 lerde adeta patlayan inşaatçılık sebebi ile etrafı apartmanlarla dolmuştu. Kendi arazisi de inşaata açılmış olan Köşk artık bahçe kapısının önü hariç hiçbir yerden görünememektedir. Köşkün yüksek duvarlarının bir bölümü doldurulmuş arazide yol seviyesinin altında kalmıştır.

1992 yılına kadar boş kalan köşk, bu yıl içinde Yapı Merkezi tarafından satın alınır.

2013 yılında restore edilerek kullanılmaya başlanır.

                           Köşkün 2013 Yılında Restorasyon Sonrasındaki Görünüşü

Çocukluk yıllarımda Rıfat Ilgaz’ın Hababam Sınıfı Kitabının Lise 1., 2., 3. sınıflarını anlatan 3 cildini de defalarca okumuştum. Her okuyuşumda kahkahalarla güldüğüm bu kitaplarda canlandırılan okulun buradaki Anadolu Lisesi olduğunu düşünmüşümdür. Hababam Sınıfı Filmi ile ilgili bir haberde kitaptaki okulun adı Özel Çamlıca Lisesi olarak geçiyordu. Bilebildiğim kadarı ile 1960 lı yıllardan önce bu havalide başka bir özel okul yoktu. O zaman orası burasıdır diye düşünmüştüm. İlgililerin bu konuyu araştırmalarını öneririm.

ARİF ATILGAN Şubat 2011 Mimarlara Mektup

Yeniden düzenleme 15 Mayıs 2017

Sevgili Dostlar
Yazdığım konularla ilgili genelikle olumsuz gelişmeler oluyordu. Bu sefer olumlu bir gelişme olmuş ve Köşk başarılı bir şekilde restore edilmiş. Geçtiğimiz günlerde değerli meslektaşım Köksal Anadol aşağıdaki mail i gönderdi. 16/04/2015
Değerli Meslektaşım Arif Bey,
Araştırma ve Eleştiri yazılarınızı takdirle izliyorum.
Geçen yıl Oda Bülteninde Acıbadem'deki Sokullu ( Şehzade Ziyaeddin Ef.) Konağı ile ilgili bir yazınızı okumuştum..Konağın harabiyetten yok olup gideceği endişesini -haklı olarak- taşıyordunuz.. Yakınlarda oradan geçtiniz mi bilmiyorum..
Konağı ,geçtiğimiz 18 ay süresinde,gözetimim altında eskisinden sağlam hale getirdik.
Size bu  restorasyonla ilgili özet bir PDF dosya gönderiyorum ..
Esenlik Dileklerimle ,
Köksal Anadol