Mimarlara Mektuplarım



VALİDEBAĞ KORUSU VE ADİLE SULTAN KASRI

Arif Atılgan

Adile Sultan, Osmanlı Padişahlarından 2. Mahmud’un kızı, yine Osmanlı Padişahlarından Abdülmecid ve Abdülaziz’in kız kardeşidir. 1825-1898 yılları arasında yaşamış olan Adile Sultan şair kimliği ile tanınmış olup, sırasıyla Tophane Müşiri, Kaptan-ı Derya, Serasker ve Sadrazamlık görevlerini üstlenmiş olan M. Ali Paşa ile 19 yaşında evlenmişti. Çiftin düğünleri ise Kadıköy’ün tarihine önemli bir olay olarak geçmiştir. 1844 yılında Haydarpaşa Çayırı’nda yapılan bu düğünün en önemli olayı zamanın ünlü baloncusu İtalyan Comaski’nin gösteri yapacak olması idi. Comaski o gün balonu ile havalanmış ancak gökyüzünde kaybolmuş ve kendisinden bir daha haber alınamamıştı.

1853 yılında Abdülaziz kız kardeşine şimdiki Altunizade’de, Validebağ Korusu’nda bir kasır inşa ettirmiş idi. Mimar Nikogas Balyan’ın eseri olan bu bina Cumhuriyet’in ilk yıllarında Yetim Yurdu olarak kullanılmış, daha sonra 1927 yılında Atatürk’ün zamanın Mili Eğitim Bakanı Mustafa Necati Bey’e bu Kasrı eğitimciler için değerlendirmesi isteğini bildirmesi ile gerek bina gerekse alan eğitimciler tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Adile Sultan Kasrı sırası ile Sanatoryum, Öğretmenler Hastanesi, Öğretmenevi, Kültür Merkezi olarak kullanılmıştır.

Adile Sultan Kasrı

Bugün Koru içersinde AdileSultan Kasrı ve Kültür Merkezi, Validebağ Öğretmenler Hastanesi ve Sanatoryumu, Abdülaziz Av Köşkü, Şevket Atalay İzci Okulu ve İzci Müzesi bulunmaktadır.

Abdülaziz Av Köşkü

Üsküdar’daki ünlü korular Vaniköy, Fethi Paşa, K.Çamlıca, Adile Sultan (Kandilli), Validebağ, Münir Bey, Abdülmecid Korularıdır. Adile Sultan Kasrı’nın içersinde bulunduğu Validebağ Korusu 354 dönümlük bir alana sahiptir. 16/ 7/ 1999 tarihinde 3 No lu KTVK Kurulu tarafından bu alan 1. Derece Doğal SİT Alanı olarak ilan edilmiştir. Koru içersinde 15-400 yaşında 25 türden 4000 ağaç bulunmakta,  bunların arasında 3 adet 250-300 yıllık sakız ağaçları ise buraya apayrı bir değer katmaktadır.

2006 yılında Milli Eğitim Bakanlığı ile Üsküdar Belediyesi arasında yapılan bir protokol ile bu alanı korumak ve bakım-onarım yapmak üzere gerekli sorumluluk Üsküdar Belediyesi’ne verilmişti. Ancak Üsküdar Belediyesi 2009 yılına girerken koruluk alanı koşu parkuruna çevirme çalışmalarına başlamıştır. Sonuçta, burada Türkiye ve Avrupa Kros Şampiyonası düzenlenmiştir ki böyle bir organizasyonun koruyu çok fazla hırpaladığı belli olmaktadır.

Öte yandan 21/ 11/ 2008 tarihli 2008/2656 dosya no lu İBB İmar ve Bayındırlık Komisyonu Raporuna göre; plan onama sınırı KTVK Kurulu’nca tescil edilen 1. Derece Doğal SİT Alanı sınırına çekilerek plan notlarına ‘Plan tasdik sınırı dışına alınan alanlarda meri 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı hükümleri geçerlidir’ ve ‘İstikamet meri 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı’ndan alınmak şartıyla İlçe Belediyesi’nce ve ilgili KTVK Kurulu’nca onaylanacak avan projeye göre 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı üzerinden uygulama yapılacaktır’ notunun ilave edilmesi istenmektedir. Komisyon ise bu isteği uygun gördüğünü ifade etmiştir. Hâlbuki İBB Şehir Planlama Müdürlük görüşüne göre, ‘1/5000 ölçekli Validebağ Korusu 1. Derece Doğal SİT Alanı ve Çevresi Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı sınırları dışına çıkarılması talep edilen alanlar plan bölgesine bitişik ve meri planda park olarak planlanan ve mevcutta da park olarak kullanılan ve koruma planı ile de bütünlük sağlayan alanlardır.’

Görülüyor ki İBB ve Üsküdar Belediyesi, korunun bakım-onarımı ve koşu parkuru olması konularından öte, alanı kenardan kıyıdan yapılaşmaya açmak istemektedirler.

Çocukluğumda Yeldeğirmeni’nden buralara gelmek çok zordu. Zira oldukça sapa bir bölge idi buraları. Ama biz evdekilerden habersiz yürüye yürüye buralara gelir, bin bir yaramazlıklar yapardık. O yıllardan bu bölge ile ilgili aklımda kalan en belirgin görüntü, Validebağ Korusu’nun İstanbul Boğazı tarafındaki vadide, şırıl şırıl akan bir derenin bulunduğu idi.

Adile Sultan, Anadolu Yakası’nın tarihinde belirgin yeri olan bir kişiliktir. Kendisi Haydarpaşa Projesi ile Haydarpaşa’nın, Validebağ Projesi ile Validebağı’nın anılarından silinmek isteniyor sanki. Neyse ki 2006 yılında restore edilen Kandilli’deki Adile Sultan Sarayı ile orada Adile Sultan’ın adı yaşatılmış olmaktadır.

ARİF ATILGAN Nisan 2009 Mimarlara Mektup

Sevgili Dostlar

Bugünlerde bu korunun park olarak düzenleneceği tartışılıyor. Yapılaşma amacından vaz geçilmiş herhalde. Ancak park yerine basit düzenlemelerle koruluk halinin korunması gerekirdi. Çünkü: Bu durumda koru içersindeki doğal yaşam zarar görmeyecektir. Validebağ Korusu gerçekten pamuklar içersinde korumamız gereken bir değerdir.

İlginç bir ülkeyiz. Validebağ’da koru, park yapılarak “korunmak” isteniyor. Kuşdilinde ise koru otopark yapılmış öyle “korunmak” isteniyor.