KADIKÖY’DEN HAYDARPAŞA’YA DENİZDEN DOLDURULAN ALAN

Arif Atılgan

Haydarpaşa’daki İngiliz Mezarlığının altından Yeldeğirmeni rıhtımındaki Deniz Otele, oradaki evlerin önünden Başçavuş Sokağının altına, buradan Kadıköy Çarşısının altındaki restoran olan tarihi binaya ve oradan 3. Mustafa Camii ile PTT nin hizasındaki binaların önünden Mühürdar sahiline kadar bir çizgi çizildiğinde, çizginin önünde deniz vardı.

                                                Çizginin Önü Denizdi

1881 de Haydarpaşa tarafı doldurulup liman yapıldı. 1908 de de Gar.

Kadıköy Meydanı ise 1900 lerde doldurulmaya başlanmış. Mühürdar sahilinden Haydarpaşa istikametinde yaklaşık 330MT dalgakıran yapılarak önce alan dalgadan kurtarılmış, sonra kıyılardan başlayarak deniz molozla doldurulmuş. Dalgakıranın ucundan Yeldeğirmeni rıhtımının sonu olan Başçavuş Sokağının hizasına kadar denize duvar yapılmış. Ancak o yıllarda yeterli hafriyat malzemesi olmadığı için doldurma işlemi tam olarak bitememiş.

                                                 1900 lerde Yapılan Dalgakıran

Önceden kumsal olduğu için Kumluk plajı olarak anılan bu bölgeye uzun yıllar Kumluk denilmiştir.

Dolgu alanının ilk tesisi bir bina değildir. Şimdiki tarihi İskelenin yanındaki Kayık İskelesidir. Diğer eşi karşı kıyıda Haydarpaşa’dadır. Kayık iskeleleri Haydarpaşa Garı inşa edildikten sonra yapılmış ve kullanılmaya başlanmıştır.

                                                            Kayık İskelesi

Kadıköy’ün tarihi meydanı diyebileceğimiz bu alana ilk yapılan bina Şehremaneti binası olmuş, ardından İskele ve Hal binaları inşa edilmiştir. 3 bina 1. Ulusal Mimarlık Dönemi örnekleri içindedir.

1930 larda dalgakıranın ucuna İnci Gazinosu yapılmıştır. Bu yıllarda bile alanın doldurulması devam etmişti. Lodoslu havalarda alanın ortalarından su fışkırdığı görülüyormuş. Dolgu alanın ortaları bataklık durumunda olduğundan, İnci Gazinosuna Mühürdardan itibaren dalgakıranın yanından gidilebiliniyormuş. İnci Gazinosunun bulunduğu noktaya da İnci Burnu denilmiş.

                                                       İnci Gazinosu

1932-1938 yılları arasında kaymakamlık yapmış olan İhsan Kazak halk tarafından çok sevilmişti. Yaptığı işlerden biri doldurulan alanı park haline getirmesiydi. Meydan bu şekilde bitirilmiş.

                                                 1938 Yılındaki Dolgu Alanı

1938 yılında Şehremaneti binasının hemen arkasına Maliye Binası inşa edilmiştir. Maliye Binasının, önündeki Şehremaneti binasını aşmayacak şekilde saygılı tarzı dikkat çekmektedir. 

1947 de Yeldeğirmeni kıyısı cadde ölçüsünde doldurulup tramvay yolu geçirildi.

1950 li yıllarda arabalı vapurlar için Hal Binasının önüne iskele yapıldı.

1960 larda İnci Gazinosu Nikâh Dairesi olarak kullanılmaya başlandı.

                           1947 de Yeldeğirmeni Sahili Bir Cadde Ölçüsünde Dolduruldu

1970 lerde Yeldeğirmeni sahili bugünkü durumuna getirilecek şekilde ikinciye dolduruldu.

1980 li yıllara kadar iki Kayık İskelesi de kullanılmıştır. Daha sonra hem buradaki deniz trafiğinin kalabalıklaşması hem de gemilerin her iki iskeleye uğraması kayıkların çalışmasını zorlaştırdığı gibi gerekliliğini de ortadan kaldırmıştır. Arabalı vapur iskelesinin yerine yeni Eminönü-Karaköy iskelesi yapılmıştır.

1980 lerde Nikâh Dairesi yıkılmıştır. Bu binanın tescil edilmemesi ve korunmaması Kadıköy için eksikliktir. Mimari değeri konusunda kim karar verir bilemem ama anı değerini kimse inkâr edemez. Ben dâhil burada nikâhı kıyılmayan Kadıköylü yoktur. Yıkılan binanın yerine İDO İskelesi ve yanındaki kafe-restoran tesisleri yapılmıştır.

1996 yılında Maliye Binasının Yeldeğirmeni tarafına yer altı tuvaleti yapılmıştır. Mimarı Gökhan Avcıoğlu olan tesis 1998 de Mimarlar Odasından Ulusal Mimarlık Ödülü almıştır.

2012 yılında yer altından Anadoluray Metro hattı geldi ve İstasyonu açıldı.

Maliye Binası bugün hala aynı fonksiyonda kullanılmaktadır. Binanın ‘tescilli eser’ olduğunu biliyorum.

                                                          Maliye Binası

Günümüzde Kadıköy tarafındaki Kayık İskelesi ortadan kaldırılmıştır. Hâlbuki bu kayık iskelelerinin taş olan rıhtım duvarlarıyla tescil edilerek korunması gerekirdi. En azından anı değeri olduğu dikkate alınmalıydı.

                                                   Kayık İskelesi Yok Oldu

Çocukken annem Evlendirme Dairesi yakınındaki çocuk parkına götürürdü bizi. Çok sevinirdim. Biraz daha büyüdüğümde evden habersiz eski arabalı vapur iskelesinde balık tutmaya giderdim. Bazen de yan taraftaki kayanın üzerinden denize girerdim. Delikanlı olduğumda tarihi iskele ile evlendirme dairesi arasında gece denize girenlere çok özenirdim. Biraz daha büyüyünce çocuk parkının arkasında Âşıklar Yolu olduğunu öğrenmiştim.

Kadıköy’ün tarihi meydanının geçmişi pek bilinmez. Hep bugünkü gibi sanılır. Bir de içersinde sadece Şehremaneti, İskele ve Hal Binaları var sanılır. Diğerleri pek fark edilmez.

ARİF ATILGAN NİSAN 2017