KADIKÖY ŞEHREMANETİ BİNASI

Arif Atılgan

1864 yılında çıkarılan Teşkil-i Vilayet Nizamnamesi ile İstanbul vilayet olmuştur. Ardından 1869 yılında çıkarılan İdare-i Belediye Nizamnamesi ise belediye örgütlülüğünü sağlamış, bugünkü ilçe belediyelerine eşdeğer Daireler oluşturmuştu. Kadıköy 13. Daire olmuş.

1875 de Kadıköy’ün ilk Şehremini Osman Hamdi Beydir.

1912-1914 yıllarında denizden doldurularak elde edilen meydana ilk önce Şehremaneti Binası inşa edilmiştir. Mimarı, Ermeni asıllı Yervant Terziyan’dır. Neo-klasik tarzda olup 1. Ulusal Mimarlık Dönemi örnekleri içersinde kabul edilir. 2 katlı görünen Bina 1 Bodrum, 1 Zemin ve 1 Normal katlıdır. Önde, arkada ve Yeldeğirmeni tarafında birer kapısı vardır. Bina denizden doldurulan alana yapıldığından iki kattan yüksek düşünülmemiştir.

Bu arada İstanbul’da Daire sayısı çoğalmıştır. Yeni düzenlemede 18. Daire olan Kadıköy’ün Şube Müdürü Celal Esat Arseven’dir. İstanbul Belediye Başkanı ise Cemil Topuzlu’dur.

                                           Şehremaneti Binası İlk Yıllarında

1919 yılında Yunan ordusunun İzmir’e çıkışını protesto etmek için düzenlenen mitingde Halide Edip Adıvar ve başka önemli kişiler Kadıköy Şehremaneti Binasının balkonundan halka hitap etmişlerdir.

1924 yılında Anadolu Yakasının tamamı Üsküdar ili, 1926 yılında ise İstanbul iline bağlı ilçe yapılmıştır.

1930 yılında Kadıköy Üsküdar’dan ayrılarak ayrı ilçe olmuştur. O tarihten itibaren Şehremaneti Binasının Belediye, Kaymakamlık, Hükümet Tabipliği, Nikâh Dairesi hatta Kaymakamın lojmanı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Zemin Katın Yeldeğirmeni tarafı Kaymakam Lojmanı, Üst Katın ön tarafındaki büyük salon nikâh dairesiydi.

                     Denizden Doldurulan Meydanda Şehremaneti Binası (1938)

1960 larda Nikâh Dairesi İnci Gazinosuna taşınmıştı. Bu amaçla kullanılan üst katın ön tarafındaki büyük salon belediyenin mimar-mühendislerinin çalışma odası olmuştu. 27 Mayıs 1960 tan sonra balkonundan halka hitap edilen bir miting anımsıyorum. 1970 lerin sonlarına kadar bina eski fonksiyonlarına devam etmiştir.

1984 yılında bina restore edilmiş Kadıköy Belediyesi Meclis Binası olmuştu. Belediye hizmetleri ise önce Selimiye’de sonra Göztepe’de bulunan bazı mekanlarda verilmişti.

1990 ların başında Belediye Söğütlüçeşme’deki yeni binasına taşındı. Kadıköy’deki Şehremaneti Binası Belediye Başkanlığının kullanımına açıldı. Üst kattaki büyük ön salon bu sefer Başkanın odası olmuştu. Binaya girince alt kattaki sağ taraf Belediye Meclisinin toplanma salonu idi.  

Sırasıyla Nikâh Salonu, Mimar-Mühendislerin Çalışma Odası, Başkan Odası ve Kütüphane Olan Üst Kattaki Salon

1995 te de bir tadilat yapılmış Kaymakamlık ve Belediye Başkanlık binası olarak kullanılmaya devam edilmişti.

2000 lerde Şehremaneti Binasında Başkanın odası, Meclis toplanma salonu ve etkinlik hizmetleri vardı. Bu arada Kadıköy Kent Müzesi Uzmanlar Kurulu oluşturuldu. Kurul, Şehremaneti Binasının Kent Müzesi olması için toplanıyordu. Ben de üyesiydim. Kadıköy Kent Müzesinin Kadıköy’ün her tarafının olduğunu, burasının Kent Müzesinin rehberi olarak düzenlenmesini önermiştim. 2000 lerin sonlarında Meclis Kozyatağı’ndaki binada toplanmaya başladı.

2013 yılında ciddi bir restorasyon geçiren bina, 15 Mart 2014 tarihinde Tarih Edebiyat Sanat Kütüphanesi (TESAK) olarak hizmete başlamıştır.

                                       Şehremaneti Binası Günümüzde

Burası 1950-1960 lı yıllarda okul kayıtları için aşı olmaya gittiğim binaydı. 1970 li yıllarda mimar olarak proje götürüyordum. 2000 li yıllar Kadıköy Kent Konseyi Başkanı olduğum yıllardı. Üst katın ön-sağ odası bizimdi. Şimdi kütüphane olarak kullanıyorum.

Kadıköy Şehremaneti Binası Kadıköy Meydanındaki en beğendiğim binadır. Kemerli pencere-kapılarıyla, cephesindeki çinileriyle gerçek ulusal mimari tarz örneğidir. Hangi tarihte değiştirildiğini saptayamadığım içerdeki merdivenini de beğenirim. Ancak...

                                                 Merdiven İlk Haliyle

                                             Merdiven Değiştirilmiş Haliyle
   

                                              Merdiven Günümüzde

Aynı tarihte Fatih’te de bu binanın aynısı yapılmıştır. Mimaride bitişik iki parsele bile aynı tasarım yapılmamalıdır. Kadıköy’de zemin dolgu ve düz olup binanın ön cephesi kuzey-batıya bakmaktadır. Fatih’te ise zemin doğal ve eğimli olup binanın ön cephesi güney-batıya bakmaktadır.

İki binanın biri asıl biri replika olmuş olmuyor mu? Hangisi 1. Ulusal Mimarlık Dönemi örneğidir? İkisi de midir?.. Keşke bu hata yapılmasaydı.

ARİF ATILGAN MART 2017