Haydarpaşa

GAR’IN ONARIMI İÇİN PROJE YARIŞMASI

Arif Atılgan

6/Eylül/1917 tarihindeki yangından sonra Gar Binasının alt katındaki giriş holü, bekleme salonları, gişeler yenilenmiş, restoran çalışır duruma sokulmuş, üst katlarda da müdürlük ve diğer idari mekânlar kullanılır hale getirilmişti. Çatı ve kuleler tamamen yandığı için o kısımlar kullanılamaz durumda kalmıştı.

                                1917 Yangını Sonrası Gar Binası Halka Çatısız Hizmet Verdi

1925 yılında Binanın tekrar eski haline getirilebilmesi için çalışmalara başlayan İdare, önce çatının örtülmesi ve binanın yenilenmesi için bir proje yarışması düzenlemişti. Bu yarışmaya zamanın önemli mimarları katılmıştı. Bunlardan Mimar Kemaleddin Bey’in kubbemsi projesi ile Mimar A. Nazimi Yaver Beyin oryantalist teklifi ilgi çeken tekliflerdendi. Sonuçta Mimar A. Nazimi Yaver Beyin teklifi yarışmada birinci seçilmişti.

                                               Mimar A. Nazimi Yaver’in 1. Olan Projesi

Kendisine verilen birincilik sertifikasında şunlar yazmaktadır:

Demiryollar Şuunu (1)- Müteferrik Malumat

Haydarpaşa büyük mevkifinin (2) tamiratına ait proje

(Müsabakada birinciliği kazanmıştır)

Haydarpaşa Garının Tamiratı

Haydarpaşa büyük mevkifi harp senelerinde vuku bulan bir infilak neticesinde büyük bir rahneye uğramış, bahusus çatı aksamı harap olmuştu. Rahnedar kısımların mütemadiyen tamir ve termimine sarf-ı gayret edildiği gibi çatı tamiratına da teşebbüs olunarak tamiratının zarif, sanat-ı bediaya muvafık ve binanın heyet-i umumiyesiyle mütenasib bir surette icrasını teminen bir müsabaka açılmış, mimarlarımız bu müsabakaya davet edilmişti. Müsabakada birinciliği, bu sahifemizin yukarısında enzar-ı takdire vaz ettiğimiz projesiyle, genç mimarlarımızdan A. Nazimi Yaver Bey kazanmış, kendisine mev’üd (3) olan nakdi mükâfat verilmiştir.

Bu vesileyle, sanatı sayesinde memleketimizin imarı hususunda muvaffakiyetlere mazhar olması temennisiyle genç mimarımızın tasvirini de derc (4) ediyoruz.

(1-Şuun: (Şe’n’in çoğulu) işler, yeni çıkan işler, hadiseler; 2-Mevkif: Durak, istasyon; 3-Mev’üd: Vaat olunmuş, söz verilmiş; 4-Derc: Neşr, yayın.)

Osmanlıcadan Çeviri: Elif Özgen

                                                      A. Nazimi Yaver Beyin Sertifikası

Ancak İdare binayı yine eskisi gibi yapmayı tercih etmiş, sadece çatının üzerindeki sivriliği tıraşlayarak çatı üzerinde 6mt lik bir düzlük oluşmasını kabul etmişlerdi. Yeteri kadar eğim verilemediğinden olsa gerek bu düzlük bakır kaplanmıştır.

                                            İdare Binayı Eskisi Gibi Yapmayı Tercih etti

Çatıda, deniz tarafına bakan cephede bulunan tarihi saat te yangında bozulmuş ve durmuştu. Bu saati o yıllarda Çemberlitaş’ın karşı sırasında atölyesi bulunan zamanın en ünlü saatçisi Şemi Usta tamir etmiş ve işler hale getirmişti. Gar Binası’nın onarımı 1930 lu yıllarda bitmiş ve Tesis tekrar eski işlevine dönmüştü.

Haydarpaşa Garı’nın 1937- 1938 yıllarında tekrar bir tamirden geçirildiğini görmekteyiz. Bu sefer yangında alevlerin kavurup ufaladığı taşlar çürütme tekniği ile yerlerinden çıkarılarak yenileri takılmıştı. Çürütme tekniği, bozuk taşların çevresine zarar vermeyecek şekilde kenarlarından çürütülerek yerinden oynatılıp çıkarılmaları ve içteki boşluğun kalıbı alınarak, o kalıba göre dışarıda yeni üretilen taşın yuvasına montajı şeklinde olmaktadır. Bu taşlar Osmaneli’nden getirilen kolay işlenebilme özelliğindeki küfeki taşlarıdır.

Bina son olarak 1975 yılında ihale edilerek 17 Mayıs 1976 yılında başlayan büyük bir yenileme daha geçirmiştir. Bu yenileme ile yine önemli bir taş işçiliği yapılmıştır. Ancak yenileme esnasındaki taş işlemeleri ilk yapılışındaki taş işçiliğinden oldukça farklı bir süreç göstermektedir. Binanın ilk inşası sürecinde taşıyıcı sistem bittiğinde, projeye göre şablon çıkarılarak numaralanan taşlar, yerlerine getirilerek monte edilmiştir. Hâlbuki onarım sırasında, bozuk taşlar çürütülerek yerinden çıkarılmakta, boşluğun kalıbı alınmakta, o kalıba göre yeniden üretilenler yerine monte edilmektedir. 

Haydarpaşa Garı 2010 yılına kadar bu şekliyle insanlara hizmet etmişti. Bina 28 Kasım 2010 tarihinde tekrar bir yangın geçirdi. Bugün yine çatısız bir şekilde onarılmayı beklemektedir. Umarım İdare, Binayı orijinal haliyle tekrar halkın hizmetine sokmayı tercih eder.

ARİF ATILGAN HAYDARPAŞA KİTABI