Kent Mektupları



SARAÇLAR ÇEŞMESİ

Arif Atılgan

Karacaahmet Mezarlığı ile ilgili araştırma yaparken Mezarlığın 14 mevkiinden birinin Saraçlar Çeşmesi Mevkii olduğunu tespit etmiştim. Tarihi Mezarlık Kızıltoprak’a kadar devam edermiş.. Saraçlar Çeşmesi bölümü, İbrahimağa Camii çevresi ile Ayrılık Çeşmesi arasında kalan alanmış.

1776 yılında Saraçlar Kâtibi Abdullah Efendi burada namazgâhlı bir çeşme yaptırmış. Çeşme ve çevre Saraçlar adıyla anılmış.

                               Leonardo De Mango’nun ‘Haydarpaşa’ Tablosu (1897)

Taş ve tuğladan yapılan çeşmenin ayna taşında hem musluk hem de kitabe bulunmaktadır. Ayna taşının arkası çeşmenin haznesidir. Haznenin üzerindeki set namazgâh olarak kullanılmıştır. Çeşmenin altındaki yalağın her iki yanında hayvanların su içmesi için geniş yalaklar varmış. Yakındaki pınarlardan gelen su devamlı akmaktaymış.

Kitabesinin sözleri Şekercizade Seyyid Feyzullah Sermed’e aittir.

Habbeza nüzhet-feza-yı kıt’a-i huld-i berin

Kim nazir olmaz ana sahn-ı feza-yı gülistan

Sahibü’l hayr itdi icra iki ma-i müstefad

Nuş eden bir kâsesin bulur hayat-ı cavidan

İstirahat itmeğe bi-tab olan züvvar içün

Doğrusu muhtac idi bir böyle tarha bu mekân

İsteyen alsun vuzü’ kılsun namaz itsün du’a

Eylesin tahsil-i gufran-ı Hüda-yı müste’an

Sermeda tarihin işrab et ataş-ı ümmete

Suffa-i nadide “aynan fiha tecriyan”

1190 (1776)

                                                 Ayna Taşında Kitabe ve Musluk

Sonraki yıllarda namazgahın bulunduğu set üzerinde bir kır kahvesi yapılmış.. Üsküdarlı ressam Hoca Ali Rıza çeşmenin tablosunu yapmış. Tarihçi Süheyl Ünver bu tablodan bahsetmekte ve kendisinin de çeşmenin başındaki kahvehanede 1915-1920 yıllarında Tıp Fakültesine giderken ders çalıştığını ifade etmektedir. Ayrıca yine o yıllarda Çeşmenin yalağından taşan sulardan meydana gelen doğal havuzda kazların ördeklerin yüzdüğü yazılmaktadır. Saraçlar Çeşmesi yakınında yaşamış olan yazar Hicran Göze, Kadıköylü Yıllarım adlı kitabında buradaki anılarından bahsetmiştir.

Hoca Ali Rıza’nın ‘Haydarpaşa’da Saraçlar kahvesi Ve Çeşmesi’ Tablosu (1930 Öncesi)  

1956 yılında yapılan yol çalışmaları sırasında çeşme ve kır kahvesi tamamen molozların altında kalmış, yok olmuştur.

  Eski Planda Çeşmenin Yeri

İbrahimağa’dan Karacaahmet Türbesine doğru giden, Osmanlının Sürre Alayının kullandığı Tören Yolu da bu çeşmeden dolayı Saraçlar Caddesi olarak anılmıştır. Günümüzdeki adıyla Dr Eyüp Aksoy Caddesinin deniz tarafında Sadrazam Halil Hamid Paşanın mezarının olduğu sofa bulunmaktadır. Halil Hamid Paşanın iki mezarı vardır. 1. Abdülhamid zamanında reformlara imza atan Halil Hamid Paşayı çekemeyen diğer devlet ileri gelenleri kendisi hakkında söylentiler çıkararak idamının gerçekleşmesini sağlamışlardır. 1785 de Bozcaada’da idam edilen sadrazamın vücudu Adaya, başı ise İstanbul’da Karacaahmet Mezarlığına gömülmüştür.

Çeşmenin Bugünkü Uydu Görüntüsünde Yeri. Mavi Çizgi Seyit Ahmet Deresinin halen görünen kısmı                                                      

1950 li, 1960 lı yıllarda Ayrılık Çeşmesi Mezarlığının arkasındaki yol molozlarla kaplı, kullanılmayan bir durumda idi. Ayrılık Çeşmesi de yarısına kadar molozların içersinde idi. İbrahimağa Camiinin köşesindeki çeşmenin yalağından İbrahimağa Çayırında otlayan koyunlar su içerlerdi. Çevrede kurbağa sesleri eksik olmazdı. Şimdiki AVM nin bulunduğu alan ise yoldan birkaç metre çukurda kalan, ortasında bostan kuyusu olan zerzevat tarlası idi. 

Saraçlar Çeşmesi Kadıköy’ün yok olan tarihi değerlerinden biridir.

ARİF ATILGAN HAZİRAN 2012 

Not:2020'de yeniden düzenlenmiştir.